Türkiye’nin, baştan sona evcil cidal uçağı üretme hayali, Savunma Sanayii İcra Komitesi toplantısının arkası sıra yapılan açıklamayla, gerçekleşme sürecine girdi.
en üst Yarkurul toplantısında, Gelgel Kuvvetleri Komutanlığının 2020’li yıllardan sonraki tepkili uçak yetişek uçağı ve muharip tayyare ihtiyacının karşılanması için, önce Türk savaş uçağının kavramsal dizayn yapılması ve bu çerçevede, Tusaş-Türk Havacılık ve Feza Sanayii NANIAZIZ ile antant görüşmelerine başlanması kararlaştırıldı.
Toplantının ardından yapılan açıklamada, Türkiye’birlikte ilk defa bire bir çarpışma uçağının projelendirilmesi talimatı verildiği belirtilerek, ”Uçak, kullanılmamış çocuk olacak. F4 uçaklarının görev sürelerinin bitişini karşılayacak şekilde F16 ve F35’lerle bu arada fariza yapabilecek aynı harp uçağı olacak” ifadesi saha aldı.
-YERLİ UÇAKTA, TAI VE TEI ÖNCÜ KURULUŞLAR OLACAK-
AA muhabirinin aldığı bilgiye bakarak, Türkiye’nin önceki yerel savaş uçağının dizayn ve imalatı aşamalarında, Tusaş-Türk Havacılık ve Gök Sanayii ZIYAN ETMEK (TAI) ve Tusaş Motor Sanayii A.Ş (TEI) avangart kuruluşlar olacak.
2015 yılından itibaren tayyare motorları tasarlamayı ve üretmeyi hedefleyen TEI, acun standartlarında tasarım imkanına topluluk TAI ile milli uçak tasarımına yoğunlaşacak.
TAI’nin ve TEI’nin, aldıkları uluslararası ihalelerle, havacılık sanayiinde bir acun şirketi olduğunu belirten uzmanlar, zaman, birçok sivil ve askeri tayyare aksamında seçkin iki kuruluşun dahi parçalarının bulunduğunu vurguluyorlar.
Sonuç 10 almanak süreçte ise özgün nişane yelpazesi genişleyen Türk Defans Sanayiinde, ”yerel” trendi yeniden ivme kazandı.
Tusaş Motosiklet Sanayii A.Ş TEI’nin bugün 33 farklı tipteki askeri ve ticari motosiklet programları için yaklaşık 600 ayrımlı kıvılcım üretimi yaptığını rapor eden uzmanlar, ”Bindiğiniz seçkin uçağın motorunda TEI fabrikalarında üretilen bire bir ya de ayrımsız birçok parça bulunuyor” vurgusuyla TEI’nin tayyare motoru imalatı kabiliyetine dikkat çekiyorlar.
-TEI, 2015 YILINDAN İTİBAREN TAYYARE MOTORU TASARIMI VE ÜRETİMİNE BAŞLAYACAK-
TEI, 2015 yılından itibaren tayyare motorları tasarlamayı ve üretmeyi, 2020’den itibaren de yılda 1,5-2 milyar dolarlık koca yapmayı hedefliyor.
25 yıl evvel F-16 uçaklarının F-110 motorlarına için bir proje şirketi niteliğinde kurulan TEI, zaman üretimi, kalitesi, müşteri beklentilerini karşılayan teknolojik yapısının kompetitif yapıt ve hizmetleriyle dünyanın önde mevrut üreticileriyle rekabet fail bire bir müşareket konumuna geldi.
-TAI, TASARIMDA EN ÜST TEKNOLOJİYİ KULLANIYOR-
Yüksek teknoloji ürünü araba ve teçhizatla donatılmış olan TAI, çıngı imalatından tayyare montajı, pervaz testleri ve teslimine büyüklüğünde son derece geniş üretim kabiliyetlerine eş bire bir havacılık şirketi olarak, tasarımda bile en son teknolojiyi kullanıyor.
TAI’nin asıl hareketlilik alanları beyninde Türkiye ve bölgedeki başka ülkelerin envanterinde kâin çakılı ve döner kanatlı askeri ve ticari gelgel platformlarının asrileşme, varyant ve hep entegrasyonu programları ile satma sonrası hizmetleri dahi bulunuyor.
TAI, F-16’ların elektronik harp ve strüktürel tadilatları, S-2E Tracker Bahir Karakol Uçaklarının Coşkunluk Itfa Uçağına dönüştürülmesi, CN-235 uçağı ve Black Hawk Helikopterinin Özel Kuvvetler amacıyla modifikasyonları, Cougar SATIŞ-532 helikopterinin modernizasyonu, S-70 helikopterinin dijital pilot kabini modifikasyonu, CN-235 platformlarının Dz.K.K. ve S.G.K’nın Deniz Karakol/Bakma görevleri amacıyla modifikasyonu ile B737-700 uçağının Açıktan Er İhbar ve Arama Uçağına (HİK) dönüştürülmesindeki cümle strüktürel tadilatları ile hep entegrasyon faaliyetleri bulunuyor.
TAI ayrıca, Milli Endüstri Kuruluşu namına Airbus Military S.L.’ye ortak olup, Airbus (Fransa, Almanya, İspanya ve İngiltere), EADS CASA (İspanya) ve FLABEL (Belçika) havacılık firmalarıyla alay malay A400M uçağının tasarım ve ihya faaliyetlerine katılıyor.
AKIŞ Taarruz/Taktik His Helikopteri Programı nın esas yüklenicisi olan TAI, T-129 AKIN Helikopterinin kullanıcı ihtiyaçları doğrultusunda özgünleştirilmesi, üretilmesi ve bütünleşmiş geri hizmet desteğinin sağlanması faaliyetlerini dahi gerçekleştiriyor.
TAI’üstelik, 1200’ü mühendis tevessül etmek için bütün 3000 nitelikli ve görmüş geçirmiş personel çalışıyor.
TAI, 1984 yılında serüvenine çok bir iki kişiyle başladı, askeri projelerden kazandığı deneyimleri ticari projelere aktararak, bugün 1700 kalifiye çalışanı ve 50’ye mümasil ayrımlı projesi ile tıpkı Dünya Şirketi olma hedefine ulaştı.
TAI ve TEI’nin, evcil savaş uçağı projesi dizayn sürecinde, tasarım mühendisi istihdamını enaz iki kat bırakmak zorunda kalacağı belirtiliyor.
-YERLİ ÇEKIŞME UÇAĞI İÇİN YENİ BİR ŞİRKET KURULABİLİR-
Evcil tayyare ihya projesi amacıyla TAI ve TEI’nin da ortamında bulunacağı ayrı aynı müşareket kurulabileceği belirtiliyor.
Ayrı ayrımsız bütçe ve görüntü ayrılacak olan eskimemiş şirkete, TAI ve TEI’nin yanı sıra Türk Silahlı Kuvvetlerini Ihya Vakfı içindeki savunma sanayii şirketlerinin yanısıra, hususi sektörde bu konuda tecrübe kazanmış şirketlerin da dahil olabileceği kaydediliyor.
-74 YIL ARADAN SONRA HEYECAN YENİDEN ALEVLENDİ-
Türkiye’nin yerel uçak imalatı isteği ve bunu gerçekleştirmesi Cumhuriyet Altını dönemine uzanıyor.
Bir Numara Dünya Savaşı ve elan sonrasındaki Kurtulus Savasi süresince Türkiye’dahi uçak sanayisinin bulunmayışı, yemeden içmeden tayyare imalatı değil hizmet ve onarım açısından dahi şişman sıkıntılara sebep oldu.
Bu durumu bizzat yasayan Atatürk, defans ve harp uran konusundaki sonuç teknolojiyi temaşa eden havacilik sanayiinin kurulmasi için Cumhuriyet’in ilanından sonradan direktif verdi.
Tarihi kayıtlara göre, uçak imal edecek fabrikanın kuruluşu üzere çalışmalara başlanırken, bu süreçte degaje çapli bir araştırma yapılarak, konuyla ilişik yurtdışındaki firmalara tekâlif götürüldü.
Hep bu çalışmaların sonucunda, Türk Tayyare Cemiyeti ile Alman tayyare üreticisi Junkers Flugzeugwerke A.G. arasinda 15 Agustos 1925 tarihinde yapılan ittifak uyarınca, Türkiye’bile tayyare ve motorlarını imal girmek üzere Uçak ve Motosiklet Türk Laedri Şirketi (TOMTAŞ) kuruldu.
Merkezi Ankara’birlikte olan şeriklik önce kendisine Eskişehir’bile kıtipiyoz tıpkısı bünye kurarak Gelgel Kuvvetlerinde kâin Junkers uçaklarının pespaye tamir işlerini yapmaya başladı.
Kayseri’de 6 Ekim 1926’dahi açılan fabrika, fabrikada çalışan Almanlara sunulan erdemli ücretlerin bakım ve tamir maliyetlerini artırması, Alman ve Türk personel beyninde huzursuzluğa misil açan ecir farkı, kavil gereği yükümlülüklerinden bazılarının adına getirilmemesi kabil sebeplerden muhit anlaşmazlık çıktı ve şirket 28 Haziran 1928 tarihinde kapatıldı.
-TAYYARE FABRİKASINA AKILANE…-
1932 yılında ”Uçak Fabrikası” üzere önce adım atıldı. 1935 yılında 3 ayrı tipte bütün 50 adet planör, Türkkuşu yerine imal edildi.
Türkiye’nin geçmiş tayyare fabrikası, 1936 yılında cümle anlamıyla faaliyete başladı.
1936 yılında Alman uçak üreticisi Gothear Waggoi Fabrik A.G. ile lisans anlaşması yapılarak 1937 yılından itibaren Gotha 145 uçaklarının, üretimine başlandı ve bu uçaklardan mecmu 45 skor imal edildi.
Esasen 1936 yılında Polonya’nın Panstwowe Zaklady I.onicze firmasi ile lisans anlaşması yapılarak 1937 yılından itibaren PZL- 24A -24C uçaklarının imalatına başlandı ve bu uçaklardan de toplani 24 nüsha üretildi.
1940 yilinda ise ingiliz Philhips And Powis Aircraft Ltd. firmasıyla lisans anlaşması yapılarak Magister imalatına başlandı ve bu uçaktan bütün 24 skor imal edildi. 10 sene içerisinde 5 farkli tipte toplam 134 uçak üretildi.
1950 yılından itibaren Tavyare Fabrikası’nın adı kaldırılarak ”Çekicilik tekmil Merkezi”ne dönüştürüldü. Kasılma, Hava Kuvvetleri Komutanlığı’na ilişkin pervaneli uçakların, tamir ve revizyonlarını üstlendi.
Savaşın başlamasıyla Türkiye’ye sığınan Alman ve Polonez uçak mühendisi ve teknisyenlerinin üstelik girişimiyle THK, Etimesgut’ta elan evvel kurulmuş olan atölyelerin genişletilmesiyle Uçak Fabrikası projesini 1942 yılında gerçekleştirdi.
Sekiz milyon teklik tıpkısı envestisman olan Etimesgut Uçak Fabrikası’nda 1200 işçi ve Türklerin yanı sıra Polonyalı mühendis ve teknisyenler de görev aldı.
1945 yılında, uçak fabrikasına koşut kendisine tayyare motosiklet fabrikası birlikte projelendirildi.
Türkiye’nin tayyare üretmekten vazgeçtiği 1950’li yıllarda THK-16 kodlu ve ”Mehmetçik” isminde eğitime yönelik aynı tepkili uçak tasarımının THK yoluyla geliştirilmekte olduğu belirtiliyor.
-TÜRK HAVACILIĞINDA NURİ DEMİRAĞ…-
Türk Havacılık tarihinde önem bire bir beşer olan Nuri Demirağ, 1936 yılında havacılık sanayiinin önce temellerini attı.
İlk gelişim yerine 10 almanak devreyi kapsayan ayrımsız cazibe – izlence hazırlattı. Bu program gereği, Beşiktaş Barbaros Hayrettin İskelesinin yanında Tayyare Etüd Atölyesini kurdu.
Bu uçak atölyesi gelişmemiş benzeri sürede dev ayrımsız fabrika haline geldi. Yeşilköy’birlikte Elmas Rabıtalı çiftliğini tayyare meydanı fethetmek için satın aldı. 1000 X 1300 metre boyutlarında vadi tıpkısı uçak alanı yaptırdı. Bunun bire bir örneği de o sıralar Avrupa’nın yer gündeş havaalanı olan Amsterdam’birlikte bulunuyordu.
1937-1938 yılı süresince Türk Çekicilik Kurumu, 10 okul uçağı ve 65 planör siparişinde bulundu. İstanbul fabrikalarında yapılan önce yerli Türk uçağı, 1941 yılı Ağustosunda Nuri Demirağ’ın doğduğu vadi olan Divriği’ye uçarak gidip geldi.
Nuri Demirağ, Koca, Eylül ayında 12 uçaklık tıpkısı filoyu, Bursa, Kütahya, Eskişehir, Ankara, Konya, Adana, Elazığ ve Malatya rotasında uçurarak, Türkiye’nin özlük göklerini, kendi uçaklarıyla koruyabileceği mesajını verdi.
Nu.D.38 tipi yolcu ucağı, tamamen Türk mühendis ve işçilerinin ortaya çıkardıkları Türk tipi ayrımsız tayyare kendisine tarif ediliyor. 6 kişilik geçici ucağının çift pilot kumandası bulunuyor. Saatte 325 kilometre hız yapabilen Nu.D.38 uçağı, 1000 KM pervaz menziline de sahip benzeri uçaktı.
Türk Çekicilik Kurumu, daha bilahare Nuri Demirağ’ın fabrikalarına havale vermiş olduğu bu uçakları almaktan vazgeçti ve bu proses henüz sonradan uçak üretiminin durdurulmasıyla sonuçlandı.
Bu gelişmelerin konusunda 1952 yılında uçak fabrikası, 1954 yılında dahi tayyare motoru fabrikası, Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumuna (MKEK) devredildi. MKEK ayrımsız süre bozuk tasarımları geliştirerek uçak üretimine bitmeme etti.
Motosiklet fabrikası 1955’te traktör imalatına geçerek bugünkü Türk Traktör Fabrikası haline getirilirken, tayyare fabrikasında ise 1959’da üretim durduruldu ve 1963’den bilahare traktör üretimine başlanır.
Türk Havacılık Sanayii, 1970’li yıllarda yeni bire bir döneme girdi ve Aselsan, TAI ve TEI’nin kurulmasıyla yıpranmamış ivme kazandı.
Uzmanlara göre, Türkiye’nin F-16 seçimi, tayyare yapımındaki bilgelik birikimi açısından, bu süreçte şanlı ayrımsız teknolojik bilgi birikim sağladı.
-BREZİLYA’NIN EMBRAER, 40 YILDA DÜNYA LİDERLERİ ARASINA GİRDİ-
Türkiye’nin, Cumhuriyet’in önce yıllarında başlayan domestik uçak araştırmaları ve uçak tezyit süreci 1950’li yılların başında serencam bulurken, Brezilya’nın Embraer şirketi ise 40 sene ilk kuruldu ve demincek dünyanın bildirme karlı uçaklarını yapım eden bir iştirak konumuna geldi.
Bünye aşamasından ilk Türkiye dahil ayrımsız çokça ülkenin uçak üretim tecrübesini inceleyen Embraer, 5 binden çok tayyare üretimiyle, işaret yelpazesini seçkin güzeşte aktarılma artırıyor.
