Aylin Yazan | BBC Türkçe

Depremlerde enkazdan kurtarılan yaralılar üzere böbrek sağlığı dirimsel önemde. Göçük altında ezilme ile oluşan yaralanmalar (ezilme sendromu) ve susuz kesilmek, böbreklerde zaman zaman kalıcı olan hasarlara, hatta ölüme bozukluk olabiliyor.

6 Gücük Ay’taki Kahramanmaraş merkezli depremlerin arkası sıra, ezilme sendromlu yerine hastaneye kaldırılan tahminî 1500 yaralı olduğu anlayış ediliyor. Türk Nefroloji (böbrek sağlığı ve hastalıkları ile ilgilenen selen dalı) Derneği Renal Kıyamet Grubu Başkanı Prof. Dr. Serhan Tuğlular bunlardan kısaca 800’ünün diyaliz tedavisine ihtiyaç duyduğunu, çoğunun bile taburcu edildiğini söylüyor.

Türk Nefroloji Derneği’ne bakarak, 1999 Marmara Depremi’nden alınan derslerle serencam depremlerde böbrek sağlığı konusunda derhâl organize olundu ve ihtiyaçlar giderildi. Mavera yandan hareket bölgesinde daim diyaliz tedavisi gören hastaların üstelik farklı illere sevki gerçekleştirildi.

Afiyet Bakanı Fahrettin Adam dahi 18 Şubat’ta yaptığı açıklamada ” Diyaliz kapasitemiz hastamızın ihtiyacına karşılık verecek düzeydedir” demişti.

Depremle böbrek sağlığının ilişkisini, Türkiye’nin zelzele sonrası ezilme sendromlu yaralılara ve bulunan diyaliz hastalarına müteveccih elbet ayrımsız imtihan verdiğini Türk Nefroloji Derneği Renal Afet Grubu Başkanı Prof. Dr. Serhan Tuğlular ile konuştuk.

Depremle böbrek sağlığının elbette benzeri bağlantısı var?

Dr. Serhan Tuğlular: Depremlerle böbrek hastalıkları arasında majör benzeri sargı var. Depremde eşhas pinpon altında kalırlarsa ve hele benzeri uzuvları ezilirse, bu ezilen adale dokusundan, hücrelerin yıkılmasıyla açığa çıkan gâh maddeler oluyor. Bu maddelerden biri potasyum, diğeri birlikte miyoglobin (adale dokusunda bulunan bir protein).

Potasyum kalbi birden şekilde durdurarak ölüme neden olabiliyor. Miyoglobin dediğimiz özellik dahi dolaşıma karışıyor, böbreklerden geçe orayı tıkıyor ve iveğen böbrek yetmezliğine neden oluyor.

Depremlerde ölümlerin yüzdelik 80’i pattadak ölümdür, yani haddinden fazla şişman tıpkısı yaralanma evet ve hemen o anda sevimli kaybediliyor.

Ama birden ölümlerden bilahare yer yüce ahiret yolculuğu nedeni bu ezilme sendromuna sınırlı akut böbrek yetmezliği nedeniyle olan ölmedir.

Bu üstelik iki şekilde türlü. Birincisi “halas ölümü”. Haddinden Fazla dram aynı durumdur. Göçükten kurtarılan dirilik gülümser, tümce alkışlar ve o tam ya da anında ambulansa biner binmez can kaybedilir. Bunun nedeni kana gürpedek begayet potasyum çıkışıdır.

Dirilik hastaneye ulaşabildiyse da, ezilme sendromlu gelişenlerin yüzde 80’inde aheste ayrımsız akut böbrek yetmezliği gelişir ve bu hastalara diyaliz yapmak gerekir. Bunun ongun tarafı şu; bu düzelir. Bu hastalara genişlik çok iki hafta gibi ayrımsız müddet diyaliz desteği verildiğinde, bu kişilerin böbrekleri adım adım işlevlerini baştan toparlar ve metin erler kendisine yaşamlarını sürdürürler. Onun üzere bu kişilere, o zaman aralığında, diyaliz desteğinin verilmesi akıbet merhale önemlidir. Beribenzer bire bir bölümü ise vakayiname diyaliz hastası cins ama neticede hayatı vareste olur.

Depremlerde yaralıların hangi kadarında ezilme sendromu görülüyor?

Dr. Serhan Tuğlular: Depremlerde yaralıların kestirmece yüzdelik 2-3’ünde ezilme sendromu gelişiyor. Bu serencam depremlerde bundan biraz henüz az oldu gibi… mahsus ihtimal kurtarılamadıkları amacıyla. Onu veriler açığa çıkınca, ahit bize daha kesin gösterecek.

Hastalara nerede engelleme edildi?

Dr. Serhan Tuğlular: Bu depremde Antakya’dahi çokça büyük aynı hasar olduğu üzere, böbrek tedavisi gereken depremzedeler önceki günlerde gemilerle Sazak’e gönderildiler; sonraki günlerde tayyare ve helikopterlerle bambaşka kentlere gönderilenler birlikte oldu.

Neticede bu depremlerde 1500’den aşkın ezilme sendromlu hasta izlendi. Bunlardan yeryüzü az 800 tanesine diyaliz gerekti. Buruk bire bir bahtiyarlık ihtimal amma bu hastaların birçoğu birlikte taburcu oldu. Diyaliz gereksinimleri da bulunmayan, akut böbrek hasarı birlikte olmadı. Sunu azından böbrek yetmezliğinden hastaları kaybetmemiş olduk.

Türkiye’deki böbrek sağlığı camiası, 99 depreminden neler öğrendi?

Dr. Serhan Tuğlular: 99 Marmara depreminde ezilme sendromlu haddinden fazla rahatsız izledik ve bu konuda lüzum istemez güç tıpkısı deneyim kazandık. İlk posta o depremle birlikte Türk Nefroloji Derneği çatısı altında benzeri Renal (böbreklerle ait) Facia Gücü kuruldu.

Depremler kitlesel aynı öfke olduğu amacıyla, bizim bile “böbrek felaketi” kendisine tanımladığımız tıpkı ebat oluşuyor. Diyaliz kapasitemizi bunu öngörerek planlamamız ve buna bakarak makine ve insan gücü organizasyonu yapmamız gerekiyor. Hatta bunun biraz hamle öncesinde, arama istirdat ekiplerinin evvel engelleme karşı ongun ve sürekli aynı eğitimden geçirilmesi gerekiyor.

Mavera yandan 99 depreminden sonraları ezilme sendromu tedavisi, cemi Türkiye’deki tıp fakültesi müfredatlarına ayrı tıpkı ders olarak eklendi. Esenlik Bakanlığı ile eş güdüm halinde taharri kurtarma ekipleri ve bu merkez afetlerde fariza işleyen tüm ekiplere bunların eğitimleri verildi.

Marmara depreminden çıkardığımız derslerden biri da önceleri iri miktarda malzeme depolamasının aynı işe yaramadığı, çünkü bunların yararlanma süreleri doluyor. Bunların zelzele olduktan sonraları hemen toparlanabileceği tıpkısı aranjman müesses olması gerekiyor.

Aynı başka öğüt dahi bildirişim ağının kurulmuş olması. Artık uygulayım bilimi sayesinde bildirişim 99’a kıyasla çok henüz cılız. Deprem olduğu an müstacelen bölgedeki koordinatör arkadaşlarımızla iletişime geçiyoruz. O arkadaşlarımız tarafından hastalarla ilgilenen keyif çalışanlarına ulaşıyoruz. Sağlık Bakanlığı ile eş güdüm halinde hem maneviyat destek veriyoruz, hem üstelik ihtiyaçlarını anlıyoruz.

Yer Sarsıntısı bölgesinde normalde diyaliz kayran hastalara hangi oldu?

Dr. Serhan Tuğlular: Afet durumlarında, kamu hastanelerinde diyalize giren vakayiname hastaları ayrıksı merkezlere yönlendirmemiz ve hastanelerdeki diyaliz kapasitesini bu iveğen hastalara açmamız gerekiyor. Bu konudaki organizasyonu üstelik, Marmara depreminden sonraları öğrendiğimiz dersler yardımıyla, ekti bir iletişimle sağladık. Amma hangi yazık ki Antakya’üstelik bu hastaları göndeririz diyerek planladığımız diyaliz merkezleri da yıkıldı. Onun için kronik hastaları çöz iletişim ağımızla uygun merkezlere yönlendirebildik.

Enkazdan kurtarılan hastaların ise kurtarılıp hastaneye ulaşması alelumum 7-8 saati buluyor, bu dahi bize hastanelerde düzenleme tahsis etmek için azıcık penceresi tanıyor. Zaten bu hastaların yeryüzü çabuk sürede elan uzak merkezlere yönlendirilmesi gerekiyor. Mersin, Adana, Gaziantep ve Kahramanmaraş’ta yıkılmayan iki şişman sayrılarevi bu açıdan bu depremlerde haddinden fazla iri tıpkı angarya kaldırdı.

Umulur bire bir deprem durumunda kendimizi ve çevremizdekileri yüklenmek için hangi yapabiliriz?

Dr. Serhan Tuğlular: Deprem çantası diyoruz… Su somurmak çokça koca. Tam ve mübarek likit kabul etmek akut böbrek hasarının gelişmesinden koruyor. (Gerileme altında artan kişilerin) 1,5- 2 litre, hangi kadar içebilirlerse, verimli su içmeleri gerekiyor.

Enkazdan çıkarıldıktan sonraları de bilinci celi ve yutma fonksiyonu bol, ağızdan azık alabilecek durumdaki kişiye ağızdan sıvı mutlak içirmek gerekiyor. Tercihen serum verilmesi geçişsiz amma onlar oluncaya kadar ağızdan likit verilmesi gerekli.

Potasyum içeren yiyeceklerden, içeceklerden uzak durulması gerekiyor, yani “şike sana ayrımsız yemiş suyu vereyim” dememek gerekiyor zira onun içindeki potasyum bardağı taşırabilir ve o sevimli ölebilir. Alınması gereken genişlik kebir ilaç bu.

Birçok yer sarsıntısı gösterdi kim, gerileme altında kalanlar çevredekiler eliyle dahi kurtarılıyor. Bu yüzden bile her mahallede kesinkes sivil toplumun arama kurtarma çalışmaları karşı bilgilendirilmesi ve ilkyardım eğitimi alması gerekiyor.

Burası bir deprem bölgesi. Planlamaların kıran olmadan önceki yapılması, bu afetin balaban yıkmacı sonuçlarını önlemenin haddizatında biricik yolu. Zira facia sırasında kaotik benzeri yassı oluyor ve o kargaşa ortamında bunları fayrap etmek haddinden fazla çokça ağırlık, önceleri planlamış atılmak gerekiyor. Tercihen üstelik facia bölgesinin az buçuk dışından kişilerin organizasyonları üstlenmesi gerekiyor.