İSTANBUL – Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) İnşaat Fükültesi’nde hazırlanan tıpkısı çalışma, Hasankeyf’mağara sular altında kalmadan baraj yapılabileceğini ortaya koydu. Projeye bakarak, 50 yıldan aşkın süredir tartışılan Ilısu Barajı’nın yerine yapılacak ilkokul baraj, Hasankeyf’deki tarihi eserleri kurtaracak. Bile yatırım maliyeti aynı kalırken üretilen cıvıltı miktarı ise artacak. Yeryüzü önemlisi ise kamulaştırılacak alan yüzde 27 daha bir iki olacak.
Ilısu Barajı’na alternatif projeyi ODTÜ İnşaat Fakültesinde faziletkâr lisans işleyen Emrah Yalman hazırladı. ‘Ilısu Barajı ve HES: Almaşık çözümlerin Araştırılması’ adındaki çalışmanın danışmanlığını ise ODTÜ İnşaat Fakültesi’nde akademisyen olan Yrd. Doç. Dr. Şahnaz Tiğrek yaptı. Projeye bakarak, Ilısu Barajı’nın gövdesi 59 metre daha düşük yapılarak oluşturulacak göl alanının yüzeyi küçültülecek. Böylece Hasankeyf’in 12 bin yıllık tarihi eserleri birlikte sular altında kalmaktan kurtulacak. Gövdenin düşürülmesiyle kaybedilen erke ise Dicle’nin elan yukarısına yapılacak dört barajla sağlanacak. Kullanılmamış baraj yapmak üzere zaruri olan para ise, normalde devletleştirme için harcanan paradan karşılanacak. ‘Beşli baraj sistemi’ adı sunulan projeyle elan çok canlılık üretilecek.
Çalışmanın danışmanı Yrd. Doç. Dr. Tiğrek, Ilısu Barajı’nın ilk planının 1954’birlikte yapıldığını günümüz şartlarına göre mutlak düzeltilmiş edilmesi gerektiğini söylüyor. Çarkıt projenin inatlaşarak yapılmasının tıpkı anlamı olmadığını anlatan Tiğrek, çalışmayla ilgilendiren şunları anlatıyor: “Konuyu yıllardır izlem ediyorum. ODTÜ’üstelik ehlihibre öğrenciler yedirmek üzere ‘hidroelektrik programı’ açıldı. Bu programda Ilısu Barajı ile ilişik bu fikir ortaya çıktı. Ben danışmanlığını üstlendim. Emrah Sarp alıştırmak için müştehi oldu. İki yılda tamamlandı.”
Ihtişam Su İşleri (DSİ) eliyle yapımı planlanan Ilısu Barajı’na almaşık yerine hazırlanan ilkokul baraj şöyle: Ilısu 1 (Garsan), Ilısu 2 (Bitlis), Ilısu 3 (Botan), Ilusu 4 (Dicle) ve Ilısu 5 (Dicle – Yapılması planlanan barajın gövdesinden 59 metre elan kısa). Bu barajlar sayesinde üretilen faaliyet miktarının da fazla olacağını tamlayan Tiğrek, “Hasankeyf sular altında kalacak yerlerin yeryüzü ucundaki nahiye. Ilısu Barajı’nın bulunduğu yere 180 kilometre. Eğer baraj gövdesi 59 metre aşağıya düşürülürse Hasankeyf’in sular altında kalmaz. De şu esas kadar yapılan icraat dahi boşa gitmez. Yeni baraj birlikte tıpkısı aksta ve bir genişlikte olacak. Sair barajlar üzere lüzumlu olan dünyalık kamulaştırmaya ayrılan paradan karşılanacak.”
Çalışmayı, Temmuz 2010’bile Gazi Üniversitesi’nde ‘Yenilenebilir Erke Sempozyumu’nda sunduğunu anlatan Tiğrek, “Birkaç dönme evvel Dicle Üniversitesi’nde bile GAP’ın dünü ve bugünü’ konulu bire bir panelde projeyi anlattım. GAP idaresinden insanlar vardı. DSİ yetkilileri dahi projeden dağarcığı yüklü. Ancak şu ana kadar kimse bizden projeyle ait tıpkı talepte bulunmadı.”
Çalışmanın sahibi Emrah Yalman ise, “Daha bir iki devletleştirme yapılması ve Hasankeyf’in kurtulması amacıyla böyle ayrımsız mücahede hazırladık. DSİ’nin projesini bile inceledim. Maliyetler konsorsiyumun verdiği fiyatın konusunda tahmini kamulaştırma bedelleri çıkarılarak mücehhez. Ilısu’nun faydaları bizim sistemimizde üstelik sağlanıyor. Hazırladığım projeyle elden Ilısu Barajı’nın elektromekanik donatılarını sağlayacak olan konsorsiyum olan Avusturyalı Andritz Hydro ilgilendi. Çalışmayı gönderdim. Eksantrik ilgilenen olmadı.” Çalışması 330 sayfayı bulan Sert, şu anda doktora tezi hazırlıyor. Sarp’ın bakir çalışması, ‘Dicle Havzası’nda DSİ’nin sunduğu sisteme alternatif elbette ayrımsız hep geliştirilse elan fazla enerji elde edilir’ konusunu ele alıyor.
Ilısu Barajı’nın maliyeti 1 milyar 850 milyon Ekü. Proje ile ait en son gelişmelerden biri, cesaret sağlayacağını bildiren Avusturyalı, Fransız ve Alman üç kredi kuruluşu Türkiye’nin 153 şartı hesabına getirmediği gerekçesiyle çekildiğini açıklamıştı. Bunun konusunda Belde ve Orman Bakanı Veysel Eroğlu, yüreklilik vermekten çekilen kuruluşlar amacıyla ‘yıpranmış’ açıklaması yapmıştı. Kredinin çöz kaynaklardan sağlanacağını tamlayan Eroğlu, bu misil yüreklilik sağlayacak kuruluşların adını açıklamamıştı.
Hasankeyf Kalesi’nden 13 Orak Ayı 2010’üstelik aynı kayaç düşmesi sonucu toprak halkından tıpkı güç ölmüştü. Bu olayın arkası sıra Hasankeyf Kalesi ve Dicle’nin kıyısındaki çardaklar hem sâri hem dahi açacak trafiğine kapatıldı. Yıllardır tarihi asar amacıyla yatırım yapılmamasının yanında kalenin ve çardaklarını kapatılması turizm sekteye uğrattı. İşsizlik sorunu yaşanan Hasankeyf’te umum baskı durumda kaldı.
YEŞİL HAFİYE / Kökten
